Wczesne wykrycie i leczenie wady słuchu jest niezwykle ważne. Odpowiednie ćwiczenia słuchowe dla dzieci z niedosłuchem umożliwiają im prawidłowy i wszechstronny rozwój. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka. Obecnie pomocny w tej kwestii jest Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu. Gdy podczas badania stwierdzona zostanie wada słuchu, konieczna jest wizyta u lekarza, który może zlecić zakup aparatu słuchowego. Ten zaś umożliwi pojawienie się świadomości dźwięku i jego rozpoznawanie.
Nawet niewielkie uszkodzenie w uchu wewnętrznym wiąże się z problemami w nauce mowy werbalnej. To zaś powoduje wycofanie się dziecka z życia społecznego. Dlatego tak ważne są ćwiczenia dla dzieci z niedosłuchem. Mogą być wykonywane zarówno podczas terapii, jak i w domu.
Jakie ćwiczenia słuchowe powinno wykonywać Twoje dziecko?
Na początku warto rozróżnić dwa pojęcia: wychowanie słuchowe i trening słuchowy. Wychowanie słuchowe występuje wtedy, kiedy niedosłuch nastąpił przed procesem nauki mowy. W takim przypadku konieczne jest, by najpierw skupić się na świadomości dźwięku. Sam fakt jego istnienia jest dla dziecka czymś nietypowym. Musi się więc do niego przyzwyczaić, by z czasem zacząć go rozpoznawać i odpowiednio lokalizować. Trening słuchowy dla dzieci niedosłyszących występuje natomiast, gdy dziecko przeszło już proces nauki mowy. Wykonywane ćwiczenia muszą zatem przywoływać znane już dźwięki.
Aniela Korzon stworzyła listę elementów, które powinny zawierać ćwiczenia dla dzieci z wadą słuchu:
- zmiana natężenia dźwięku (wysoko i nisko),
- różna lokalizacja dźwięku,
- dźwięk powinien trwać naprzemiennie krótko i długo,
- powinna zmieniać się ilość sygnałów akustycznych,
- zmiany tempa i rytmu.
Dziecko powinno zatem reagować na dźwięk oraz rozróżniać czy następujące po sobie sygnały akustyczne są takie same, czy różne. Z czasem zacznie rozpoznawać dźwięki o różnych cechach (szczekanie psa, dzwonek do drzwi). To zaś stanowi wstęp do rozumienia mowy i w końcu do sprawnego porozumiewania się, czyli po prostu rozmowy.
Aparaty słuchowe umożliwią Twojemu dziecku wykonywanie różnych ćwiczeń. Ćwiczenia z instrumentami polegają na wykonywaniu określonych czynności po usłyszeniu dźwięku. Do tego typu zabaw rozwojowych potrzebny będzie bębenek, tamburyn, albo trąbka. Trening słuchu opierać może się także na mowie werbalnej. Mów do Twojego dziecka, by zwracać na siebie uwagę. Ciekawym rozwiązaniem są także ćwiczenia łączące muzykę i ruch ze świadomością dźwięku. Zadbaj również o zabawy polegające na naśladownictwie, dzięki nim Twoje dziecko będzie trenować wydawanie dźwięków.
Ćwiczenia artykulacyjne
Ćwiczenia artykulacyjne skupiają się na rozruszaniu aparatu mowy. Dotyczą więc one języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy. Odpowiednie ułożenie tych poszczególnych elementów sprawia, że powstaje określony dźwięk. Zatem terapia logopedyczna dziecka z wadą słuchu powinna się opierać na naśladownictwie sposobu ułożenia języka oraz powtarzaniu odgłosów. Pamiętaj, że wszystkie wykonywane w domu ćwiczenia słuchowe dla dzieci z niedosłuchem, powinny być jednocześnie zabawą. Dziecko dużo lepiej uczy się w swobodnej atmosferze. Zaproponuj mu więc zabawę w udawanie:
- konia – stukot kopyt, parskanie,
- żyrafę – wyciągnięcie szyi i udawanie żucia liści,
- hipopotama – szeroko otwarta buzia,
- kota – picie mleka i oblizywanie się,
- rybę – powolne otwieranie i zamykanie warg, w kształcie koła,
- chomika – wypychanie policzków językiem,
- psa – dyszenie i dotykanie językiem brody.
Inne zabawy skupiają się na konkretnych ruchach w obrębie jamy ustnej. Dobrym ćwiczeniem jest wsuwanie i wysuwanie języka oraz jeżdżenie nim po zębach. Można również zaproponować napompowywanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza tak, by z ust powstał dziubek. Ćwiczenia słuchowe dla dzieci z wadą słuchu opierają się także na przesuwaniu dolnej szczęki do przodu i do tyłu, zwijaniu boków języka oraz chwytaniu dolnymi zębami górnej szczęki.
Ćwiczenia oddechowe
Podstawowym ćwiczeniem logopedycznym dla dzieci z wadą słuchu jest również dmuchanie. Dmuchanie baniek, w wiatraczek, piłki plażowej, a także gra na instrumencie dętym czy flecie – to tylko kilka przykładów, propozycji może być o wiele więcej. Z czasem warto wprowadzić dodatkowy element, jakim jest natężenie i czas trwania takiego oddechu. Niech dziecko zmienia tempo z silnego i szybkiego na słabe i wolne.
Ciekawym pomysłem jest również wykorzystanie słomki. Za jej pomocą dziecko może nie tylko dmuchać w napój, trenując wydech, ale również ćwiczyć wdech. Przygotuj drobny przedmiot (na przykład płatki owsiane, chrupki). Zadaniem Twojej pociechy będzie złapanie tego obiektu, wciągając powietrze przez słomkę i przeniesienie go w inne miejsce. Możecie bawić się na stole lub zorganizować wyścig po pokoju, którego celem będzie dotarcie na metę. Dzięki temu ćwiczenie to nie tylko wzmocni mięsień okrężny warg i tylną część języka, ale także będzie świetną zabawą.
Ćwiczenia rozwijające rozumienie mowy
Ćwiczenia rozwijające rozumienie mowy opierają się na nieustannym powtarzaniu. Wprowadzając nowe określenie, postaraj się więc, by spytać o nie w najbliższym czasie. To również powinno odbywać się formie gry, aby dziecko nie czuło się sprawdzane. Zaproponuj więc wspólne szukanie i wkładanie przedmiotów do pudełka.
Wprowadzając czasowniki, zacznij od tych podstawowych, takich jak: je, śpi, myje się. Przy pomocy zabawek możecie odgrywać scenki, w których lalka czy miś wykonuje te czynności. W sposób naturalny dziecko zaczyna oswajać się z tymi słowami i wkrótce zacznie je stosować.
Następnie warto łączyć różne wyrazy. Dziecko może rozumieć oddzielne znaczenie słów i jednocześnie nie pojmować ich wspólnego sensu. Z czasem zacznij wprowadzać przymiotniki, liczebniki, czy przyimki przestrzenne. Wszystko to jednak powinno przebiegać spokojnie. Dziecko otrzymujące za dużo informacji naraz może poczuć się przytłoczone i zacząć się wycofywać. To sprawi, że wszystkie wcześniejsze postępy zostaną utracone.
Wybór odpowiedniego ćwiczenia dla dzieci z wadą słuchu
To, jakie ćwiczenia słuchowe dla dzieci z niedosłuchem wybrać, zależy od wielu czynników. Wpływa na to przede wszystkim charakter i poziom niedosłuchu Twojej pociechy. Nie wprowadzaj zadań, na które Twoje dziecko nie jest gotowe. Pozwól mu decydować, na co ma ochotę i nie zmuszaj go na siłę do ćwiczeń, których nie potrafi zrobić. Nastanie odpowiedni moment, w którym je wykona, potrzebuje tylko trochę czasu.
Równie ważne jest także zaangażowanie rodzica. Gdy jedyną formą pomocy będzie zawiezienie dziecka do lekarza, postępy będą bardzo wolne. Wykonuj ćwiczenia dla dzieci z niedosłuchem w domu. Wymyślaj zabawy, które będą treningiem, a jednocześnie sprawią radość.
Wpływ na pojawienie się postępów ma również moment rozpoczęcia terapii oraz terapeuta. Pamiętaj więc, by na każdym etapie rozwijającej się świadomości słuchu dziecka być w kontakcie z lekarzem. To on powie Ci jak dobrać aparat słuchowy oraz jakie ćwiczenia wykonywać w domu.